Εντροπία
Το πρώτο θεμέλιο για την κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης είναι η έννοια της εντροπίας ή αλλιώς, αταξίας. Ο δεύτερος νόμος της Θερμοδυναμικής δηλώνει ότι σε ένα απομονωμένο σύστημα (ένα το οποίο δεν αλληλεπιδρά με το περιβάλλον του), η εντροπία ποτέ δε μειώνεται. Τα κλειστά συστήματα με τρόπο αμείλικτο χάνουν τη δομή και την οργάνωσή τους όλο και περισσότερο μέχρι να ολισθήσουν σε μια ισορροπία από γκρι, χλιαρή, ομογενή μονοτονία και να παραμείνουν έτσι.
Στην αρχική του διατύπωση, ο δεύτερος νόμος της Θερμοδυναμικής ήταν η διαδικασία κατά την οποία η ενέργεια υπό τη μορφή της διαφοράς στη θερμοκρασία ανάμεσα σε δύο σώματα, αναπόφευκτα τελικώς διαχέεται ως ροή θερμότητας από το ζεστότερο στο ψυχρότερο σώμα. Μόλις έγινε αντιληπτό ότι η θερμότητα δεν είναι κάποιο αόρατο υγρό αλλά ενέργεια υπό τη μορφή κινούμενων μορίων και ότι η διαφορά στη θερμοκρασία ανάμεσα σε δύο σώματα αποτελείται από τη διαφορά στις μέσες ταχύτητες αυτών των μορίων, μια πιο γενική, στατιστική εκδοχή της έννοιας της εντροπίας και του δεύτερου νόμου μορφοποιήθηκε.
Τώρα πια, η τάξη θα μπορούσε να οριστεί με τους όρους του συνόλου όλων των μικροσκοπικών , διακριτών καταστάσεων ενός συστήματος. Απ’ όλες αυτές τις καταστάσεις, αυτές που εμείς βρίσκουμε χρήσιμες, δεν αποτελούν παρά μόνο ένα ελάχιστο ποσοστό όλων των πιθανών καταστάσεων ενώ όλες οι καταστάσεις ‘αταξίας’ και ‘μη-χρησιμότητας’ αποτελούν την ευρεία πλειοψηφία. Αν απομακρυνθείς από το κάστρο στην άμμο που μόλις έφτιαξες, την επόμενη μέρα δεν θα είναι εκεί, λόγω του αέρα, των κυμάτων, των γλάρων και των μικρών παιδιών που θα ωθούν τους κόκκους της άμμου τριγύρω, με εξαιρετικά υψηλές πιθανότητες να τοποθετήσουν τους κόκκους αυτούς σε σχηματισμούς που μάλλον δεν θα θυμίζουν κάστρο αλλά κάτι εντελώς διαφορετικό. Γιατί; Επειδή υπάρχουν πολλοί περισσότεροι τρόποι κάτι να περιέλθει σε καθεστώς αταξίας παρά τάξης.
Πως λοιπόν η εντροπία σχετίζεται με τα ανθρώπινα πράγματα; Η ζωή και η ευτυχία στηρίζονται σε μια απειροελάχιστη πιθανότητα τακτοποιημένων διατάξεων της ύλης ανάμεσα σε έναν αστρονομικό αριθμό συνολικών πιθανοτήτων. Τα σώματά μας είναι απίθανες συνενώσεις μορίων και διατηρούν αυτή την τάξη με τη βοήθεια άλλων τελείως απίθανων γεγονότων: των λίγων ουσιών που μπορούν να μας θρέψουν, των λίγων υλικών με τα λίγα σχήματα που μπορούν να μας ντύσουν ή να μας παράσχουν στέγη.
Οι περισσότερες από τις διατάξεις της ύλης στον πλανήτη δεν έχουν καμία απολύτως χρησιμότητα σε εμάς, έτσι όταν τα πράγματα αλλάζουν χωρίς έναν ανθρώπινο δράστη να καθοδηγεί την αλλαγή, συνήθως θεωρείται ότι αλλάζουν προς το χειρότερο. Ο Νόμος της Εντροπίας αναγνωρίζεται ευρέως στην καθημερινή μας ζωής σε εκφράσεις του τύπου: «Τα πάντα καταρρέουν», «Μεγάλη γκαντεμιά», «Ό,τι είναι να πάει στραβά, θα πάει», κτλ.
Γιατί λοιπόν τόσος θαυμασμός για τον Δεύτερο Νόμο; Διότι ορίζει τη μοίρα του σύμπαντος και τον έσχατο σκοπό της ζωής, της διανόησης και του αγώνα του ανθρώπου: να αναπτυχθεί ενέργεια και γνώση για να αντιμετωπιστεί το κύμα της εντροπίας και για να σμιλευτούν καταφύγια ευεργετικής τάξης.
Εξέλιξη
Το σύμπαν μας ξεκίνησε από μία κατάσταση χαμηλής εντροπίας, το Μπιγκ Μπανκ, με την ανείπωτα πυκνή συγκέντρωση ενέργειας. Μετά τα πάντα τα πήρε η κατηφόρα, με το σύμπαν να διασκορπίζεται υπό τη μορφή ενός λεπτού χυλού σωματιδίων εξίσου και αραιά κατανεμημένων στο χώρο. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, το σύμπαν όπως το εμείς το εκλαμβάνουμε δεν είναι ένας χυλός χωρίς χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Για εμάς είναι κάτι ζωντανό με γαλαξίες, πλανήτες, βουνά, σύννεφα, χιονονιφάδες, χλωρίδα, πανίδα και φυσικά εμάς τους ίδιους.
Ένας λόγος που το σύμπαν είναι γεμάτο με τόσο ενδιαφέροντα ‘πράγματα’, είναι ένα σύνολο διαδικασιών που ονομάζεται «αυτό-οργάνωση» που επιτρέπει την ανάδυση οριοθετημένων ζωνών τάξης. Όταν διαχέεται ενέργεια σε ένα σύστημα και αυτή διασκορπίζεται ολισθαίνοντας στην αταξία, ενδέχεται να επέλθει ισορροπία σε διατάξεις τακτικές, πραγματικά όμορφες, όπως μια σφαίρα, μια σπειροειδής κατασκευή, κάποια πεφταστέρια, στρόβιλοι, κυματισμοί, κρύσταλλοι ή φράκταλ. Το γεγονός ότι αυτές τις δομές ο άνθρωπος συνήθως τις θεωρεί όμορφες μπορεί να μην είναι απλά κάτι το υποκειμενικό. Η αισθητική απάντηση του ανθρώπινου εγκεφάλου μπορεί να είναι μια δεκτικότητα στα «αντι-εντροπιακά» μοτίβα που μπορεί να γεννήσει η φύση.
Υπάρχει όμως και ένα άλλο είδος τάξης στη φύση που πρέπει να εξηγηθεί: όχι πια οι κομψές συμμετρίες και οι ρυθμοί στο φυσικό κόσμο αλλά ο λειτουργικός σχεδιασμός στον έμβιο κόσμο των οργανισμών. Αν λάβουμε ως παράδειγμα την περίτεχνη και περίπλοκη κατασκευή του ανθρώπινου αυτιού, είναι αδύνατον να εξηγήσουμε γιατί αυτές οι μεμβράνες και τα οστά και οι πτυχώσεις και οι καμπυλότητες και τα υγρά και τα τριχίδια είναι τακτοποιημένα με τέτοια απολύτως απίθανη διάταξη, χωρίς να επισημάνουμε ότι αυτή ακριβώς η διάταξη επιτρέπει στον εγκέφαλο να εγγράψει και να αναλύσει ήχο σε μοτίβα. Οι οργανισμοί βρίθουν απίθανων διατάξεων της σάρκας, όπως μάτια, αυτιά, καρδιές, στομάχια, κτλ που κραυγάζουν αναζητώντας μια λογική εξήγηση.
Πριν δώσει την εξήγηση αυτή ο Κάρολος Δαρβίνος και η επιστήμη, θεωρούνταν εύλογο να θεωρηθούν τα όργανα αυτά ως η λεπτοδουλειά ενός θεϊκού σχεδιαστή. Όμως ο ρόλος του σχεδιαστή παραμερίστηκε όταν οι διαδικασίες της φυσικής και της χημείας ανέδειξαν διατάξεις ύλης κατά τις οποίες αυτή (η ύλη) μπορούσε να αναπαράξει τον εαυτό της, δηλαδή τα αντίγραφα να φτιάξουν αντίγραφα και αυτά άλλα αντίγραφα και ούτω καθεξής. Και επειδή καμία διαδικασία αντιγραφής δεν είναι τέλεια -ας είναι καλά ο Νόμος της Εντροπίας- θα εμφανιστούν λάθη και παρόλο που οι περισσότερες από αυτές τις μεταλλάξεις θα ευτελίσουν τον αναπαραγωγέα (ξανά η εντροπία!), συμβαίνει συχνά τυφλή τύχη να φέρει στην επιφάνεια έναν ‘ελαττωματικό αναπαραγωγέα’ με αποτέλεσμα ο συναγωνισμός να βαλτώσει. Καθώς σφάλματα στην αντιγραφή τα οποία ενισχύουν τη σταθερότητα και την αναπαραγωγή συσσωρεύονται στο βάθος των γενεών, το σύστημα που αναπαράγεται, ο οργανισμός, θα εμφανιστεί σαν να είχε κατασκευαστεί με σκοπό την επιβίωση και την αναπαραγωγή στο μέλλον, ενώ το μόνο που θα είχε κάνει θα ήταν η συντήρηση των αναπαραγωγικών λαθών που οδήγησαν στην επιβίωση και αναπαραγωγή στο παρελθόν.
Ορισμένοι λοιπόν θεωρούν ότι σύμφωνα με το Δεύτερο Νόμο της Θερμοδυναμικής, η βιολογική εξέλιξη υπό την έννοια της αύξησης της τάξης με την πάροδο του χρόνου είναι αδύνατη. Παραβλέπουν όμως το ότι ο Νόμος αναφέρεται σε κλειστά συστήματα. Οι οργανισμοί είναι ανοιχτά συστήματα: συλλαμβάνουν ενέργεια από τον ήλιο, την τροφή ή την ορμή των ωκεανών για να φτιάξουν προσωρινούς θύλακες τάξης στα σώματά τους ενώ την ίδια ώρα εκβάλλουν θερμότητα και απόβλητα στο περιβάλλον, αυξάνοντας την αταξία του κόσμου ως συνόλου.
Η ακλόνητη προϋπόθεση της απομύζησης ενέργειας από το περιβάλλον τους, οδηγεί τους ζωντανούς οργανισμούς σε μία από τις τραγωδίες τους. Ενώ τα φυτά απολαμβάνουν την ηλιακή ενέργεια και κάποια πλάσματα του υφάλμηρου βυθού των ωκεανών απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά του χημικού ζωμού του περιβάλλοντός τους, τα ζώα γενικώς είναι γεννημένα να εκμεταλλεύονται τους άλλους: ζουν από την σκληρά κερδισμένη ενέργεια που βρίσκεται αποθηκευμένη στα σώματα φυτών και άλλων ζώων, με το να τα τρώνε. Αυτό κάνουν και οι ιοί, τα βακτήρια, οι παθογόνοι οργανισμοί και τα παράσιτα που ροκανίζουν τα σώματα από μέσα. Με μόνη εξαίρεση τα φρούτα, οτιδήποτε από αυτά που αποκαλούμε «τροφή» είναι ένα ‘μέλος σώματος’ ή ‘αποθήκη ενέργειας’ κάποιου άλλου οργανισμού. Η φύση είναι σε πόλεμο και αυτό που στην πράξη αντιλαμβανόμαστε να συμβαίνει είναι μια ‘κούρσα εξοπλισμών’.
Τα θηράματα προστατεύουν τον εαυτό τους με κελύφη, με ραχοκοκαλιές, με νύχια, με κέρατα, με δηλητήριο, με καμουφλάζ, με πτήση και με αυτό-άμυνα. Τα φυτά έχουν αγκάθια, φλοιούς, φλούδες, ερεθιστικές ουσίες και δηλητήρια που διατρέχουν τους ιστούς τους. Τα ζώα αναπτύσσουν όπλα για να διεισδύσουν σε αυτές τις άμυνες: τα σαρκοβόρα διαθέτουν ταχύτητα, αρπακτικές ιδιότητες, κοφτερή όραση, ενώ τα φυτοφάγα έχουν ισχυρά δόντια και συκώτια που αποτοξινώνουν τα φυσικά δηλητήρια.
Πληροφορία
Ο τρίτος πυλώνας για την κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης είναι η έννοια της ‘πληροφορίας’, η οποία μπορεί να θεωρηθεί σαν μια μείωση στην εντροπία, καθώς θεωρείται το συστατικό που ξεχωρίζει ένα τακτικό, δομημένο σύστημα από το ευρύ σύνολο τυχαίων και άχρηστων συστημάτων. Φανταστείτε σελίδες τυχαίων χαρακτήρων να έχουν πληκτρολογηθεί από μία μαϊμού σε μια γραφομηχανή, ή μια λωρίδα ‘λευκού θορύβου’ από μια ραδιοφωνική συχνότητα ανάμεσα σε δύο σταθμού. Κάθε ένα από αυτά τα αντικείμενα μπορεί να πάρει τρισεκατομμύρια διαφορετικές μορφές, κάθε μία τόσο βαρετή όσο η επόμενη. Αλλά τώρα υποθέστε ότι αυτές οι συσκευές (πληκτρολόγιο, ραδιόφωνο) ελέγχονται από ένα σήμα που τακτοποιεί τους χαρακτήρες ή τα ηχητικά κύματα σε ένα μοτίβο που συσχετίζεται με κάτι στον εξωτερικό κόσμο: το Σύνταγμα, τις πρώτες νότες του Εθνικού Ύμνου, κτλ. Λέμε τότε ότι αυτό το σήμα εκπέμπει πληροφορίες σχετικά με το Σύνταγμα ή με τον Εθνικό Ύμνο.
Μια μνημειώδης ανακάλυψη του 20ου αιώνα στο πεδίο της Θεωρητικής Νευροεπιστήμης είναι ότι τα δίκτυα νευρώνων όχι μόνο μπορούν να συντηρήσουν πληροφορία αλλά μπορούν και να την μετασχηματίσουν με τρόπους που μας επιτρέπουν να εξηγήσουμε γιατί ο εγκέφαλος είναι ευφυής. Δύο νεωρώνες εισόδου μπορούν να είναι συνδεδεμένοι σε έναν νευρώνα εξόδου με τρόπο τέτοιο ώστε τα μοτίβα ηλεκτρικής τους πυροδότησης να αντιστοιχούν σε λογικές σχέσεις όπως ΚΑΙ/Ή/ΌΧΙ ή σε μια στατιστική απόφαση που εξαρτάται από το βάρος των εισερχόμενων αποδεικτικών στοιχείων. Αυτό δίνει στα νευρωνικά δίκτυα την δύναμη να εμπλακούν σε πράξεις υπολογισμού και επεξεργασία πληροφορίας .
Για παράδειγμα, ένας εγκέφαλος ‘καλωδιωμένος’ από τα γονίδιά του να διαχειρίζεται πληροφορία και να εκτελεί υπολογισμούς με βάσει στοιχεία που εισέρχονται στο σύστημα από τις αισθήσεις, θα μπορούσε να οργανώσει την συμπεριφορά του έμβιου όντος με τρόπο τέτοιο που θα του επέτρεπε να συλλάβει ενέργεια και να αντισταθεί στην εντροπία, δηλαδή, θα μπορούσε να εφαρμόσει, τον κανόνα «μάχης ή απόδρασης» (fight or flight).
Οι δύο αυτές καταστάσεις όμως δεν είναι απλά αποτελέσματα μυικών συσπάσεων, αντίθετα, είναι συνέπειες ενός προδιαγεγραμμένου σκοπού. Τόσο η μάχη όσο και η απόδραση μπορούν να περιλαμβάνουν μια σειρά διαφορετικών κινήσεων (τρέξιμο, σκαρφάλωμα, στήσιμο ενέδρας, κρύψιμο, ακινησία, κτλ), γεγονός που φέρνει στην επιφάνεια άλλη μια μνημειώδη ανακάλυψη του 20ου αιώνα που άλλοτε λέγεται κυβερνητική, ή ανάδραση ή απλά έλεγχος. Αυτή η ιδέα εξηγεί πώς ένα φυσικό σύστημα μπορεί να εμφανιστεί ότι λειτουργεί τελεολογικά, δηλαδή καθοδηγούμενο από ένα σκοπό ή στόχο. Τα μόνα που χρειάζεται το σύστημα αυτό είναι: ένας τρόπος να αισθάνεται την κατάσταση στην οποία βρίσκεται αυτό και το περιβάλλον του, μια αναπαράσταση μιας κατάστασης-στόχου (τι θέλει και τί προσπαθεί να αποκτήσει), μια ικανότητα να υπολογίσει τη διαφορά ανάμεσα στην τρέχουσα κατάσταση και στην κατάσταση-στόχο και ένα ρεπερτόριο ενεργειών συνοδευόμενο από τις συνέπειες των ενεργειών αυτών.
Εάν το σύστημα είναι ‘καλωδιωμένο’ με τρόπο τέτοιο ώστε να προκαλεί ενέργειες που τυπικά μειώνουν τη διαφορά ανάμεσα στην τρέχουσα κατάσταση και την κατάσταση-στόχο, μπορεί να θεωρηθεί ότι το σύστημα αυτό βρίσκεται σε άγρα στόχων (στόχους, που σε περιβάλλοντα προβλέψιμα, το σύστημα θα κατακτήσει). Η αρχή αυτή ανακαλύφθηκε διά της Φυσικής Επιλογής, με τη μορφή της Ομοιόστασης, όπως συμβαίνει όταν τα σώματά μας ρυθμίζουν τη θερμοκρασία τους είτε ριγώντας είτε ιδρώνοντας. Όταν ανακαλύφθηκε από τον άνθρωπο αυτή του η ιδιότητα, τότε αυτή μεταφέρθηκε στη Μηχανική, σε αναλογικά συστήματα όπως οι θερμοστάτες ή οι ρυθμιστές ταχύτητας στα αυτοκίνητα και στη συνέχεια σε ψηφιακά συστήματα όπως λογισμικό που παίζει σκάκι και αυτόνομα ρομπότ.
Βεβαίως, είναι φυσικό για κάποιον να σκεφτεί δυο φορές, όχι μία, αν πράγματι το κινητό του τηλέφωνο πραγματικά «ξέρει» έναν αγαπημένο αριθμό, ή το GPS αλήθεια «μπορεί να καταλάβει» τον καλύτερο δρόμο για το σπίτι ή αν η ρομποτική ηλεκτρική μας σκούπα πραγματικά «προσπαθεί» να καθαρίσει το πάτωμα. Αλλά καθώς τα συστήματα επεξεργασίας πληροφορίας γίνονται όλο και πιο εξελιγμένα – μιας και η αναπαράσταση του εξωτερικού κόσμου που διαθέτουν γίνεται όλο και πλουσιότερη, οι στόχοι τους τακτοποιούνται σε ιεραρχίες και υπο-στόχους και οι πράξεις τους προς επίτευξη των στόχων γίνεται όλο και πιο ποικίλες και άρα λιγότερο προβλέψιμες – αρχίζει να μοιάζει σαν «σοβινισμός των ανθρωποειδών» να επιμένει κανείς ότι «μηχανοειδή» δεν ‘σκέφτονται’.
Η ανθρώπινη ευφυία παραμένει το σημείο αναφορά για την τεχνητή ευφυΐα και αυτό που κάνει τον Homo Sapiens ένα ασυνήθιστο είδος είναι ότι οι πρόγονοί μας επένδυσαν σε μεγαλύτερους εγκεφάλους που συνέλεγαν περισσότερη πληροφορία για τον κόσμο και μπορούσαν να εκλογικεύουν με πιο περίτεχνους τρόπους και να αναπτύξουν μια μεγαλύτερη ποικιλία ενεργειών για να πετύχουν τους στόχους τους. Εξειδικεύτηκαν στον τρόπο ζωής του θηρευτή και του πολιτισμένου όντος ταυτόχρονα. Αυτό επέφερε ένα σύνολο νέων προσαρμογών, περιλαμβάνοντας την ικανότητα να χειρίζονται νοητικά μοντέλα του κόσμου και να προβλέπουν τί θα συνέβαινε εάν κάποιος δοκίμαζε νέα πράγματα, ή την ικανότητα συνεργασίας με άλλους, κάτι που επέτρεψε στις ομάδες ανθρώπων να πετύχουν πράγματα που ένα άτομο μόνο δε θα μπορούσε , ή τη γλώσσα, που τους επέτρεψε να συντονίσουν τις ενέργειές τους και να δρέψουν τους καρπούς της εμπειρίας τους μεταμορφώνοντάς την σε συλλογή δεξιοτήτων και κανόνων που σήμερα ονομάζουμε ‘πολιτισμούς’. Αυτές οι επενδύσεις επέτρεψαν στα πρώτα ανθρωπο-ειδή να νικήσουν τις άμυνες μιας ευρείας γκάμας φυτών και ζώων και να δρέψουν το τίμημα υπό τη μορφή ενέργειας η οποία τροφοδότησε τους αναπτυσσόμενους εγκεφάλους τους δίνοντάς τους ακόμη περισσότερη τεχνογνωσία και πρόσβαση σε ακόμη περισσότερη ενέργεια.
Η ενέργεια που δρομολογείται μέσα από τη γνώση είναι το ελιξίριο με το οποίο απομακρύνουμε την εντροπία ενώ οι πρόοδοι στην σύλληψη ενέργειας είναι πρόοδοι της ανθρώπινης μοίρας. Η ανακάλυψη της γεωργίας περίπου πριν δέκα χιλιάδες χρόνια πολλαπλασίασε την θερμιδική διαθεσιμότητα από την κατανάλωση φυτών που καλλιεργούνται και ζώων που εξημερώνονται, απελευθερώνοντας ένα τμήμα του πληθυσμού από τις απαιτήσεις του κυνηγιού και των συναθροίσεων, τελικώς δίνοντάς τους την πολυτέλεια, της γραφής, της σκέψης και της συσσώρευσης ιδεών.
Γύρω στο 500π.Χ., σε μια εποχή που ο φιλόσοφος Karl Jaspers ονόμασε «Axial age», αρκετοί ευρέως απομακρυσμένοι πολιτισμοί μετεξελίχθηκαν από συστήματα τελετουργιών και ανθρωποθυσιών που απλώς απομάκρυναν την κακοτυχία, σε συστήματα φιλοσοφικής και θρησκευτικής πίστης που προήγαγαν την ανιδιοτέλεια και υπόσχονταν πνευματική υπέρβαση. Ο Ταοισμός και ο Κομφουκιανισμός στην Κίνα, ο Ινδουισμός, ο Βουδισμός και ο Τζαϊνισμός στην Ινδία, ο Ζοροαστρισμός στην Περσία και η κλασική ελληνική φιλοσοφία και το δράμα αναδύθηκαν μέσα σε διαφορά λίγων αιώνων το ένα από το άλλο.
Η αιτία ήταν κοινή και δεν ήταν σίγουρα μια αύρα πνευματικότητας που ταυτόχρονα ενέσκηψε στον πλανήτη αλλά κάτι πολύ πιο τετριμμένο και πεζό: αποθήκευση ενέργειας. Ήταν η εποχή όπου γεωργική και οικονομική πρόοδος παρείχε μια έκρηξη ενέργειας: πάνω από 20.000 θερμίδες ανά άτομο ανά ημέρα, σε τροφή, ζωοτροφή, καύσιμο και πρωτογενή υλικά. Αυτή η εκτόξευση επέτρεψε στους πολιτισμούς να επενδύσουν σε μεγαλύτερες πολιτείες, σε κοινωνικές τάξεις λογίων και ιερέων και σε μια επαναδρομολόγηση των προτεραιοτήτων τους από την βραχύχρονη επιβίωση και στην μακροπρόθεσμη αρμονία. Όπως είπε και ο Μπέρτολτ Μπρεχτ χιλιετίες αργότερα, «πρώτα το φαγητό, μετά η ηθική».
Εντροπία, εξέλιξη, πληροφορία
Οι έννοιες αυτές ορίζουν το αφήγημα της ανθρώπινης προόδου: την τραγωδία μέσα στην οποία γεννηθήκαμε και το μέσο μας για να βελτιώσουμε την ύπαρξή μας.
Το πρώτο κομμάτι σοφίας που προσφέρουν οι παραπάνω έννοιες είναι ότι ατυχήματα μπορεί να συμβούν χωρίς υποχρεωτικά να έχει κάποιος την ευθύνη. Όταν επικρατεί η τετριμμένη αντίληψη ότι «όλα γίνονται για ένα σκοπό», τότε αν συμβούν άσχημα πράγματα, όπως ατυχήματα, αρρώστιες, πείνα ή φτώχεια, κάποιος δράστης λογικά θα πρέπει να έχει επιθυμήσει αυτά να συμβούν, θα πρέπει κάπου να υπάρχει κάποιος υπεύθυνος, «αφού όλα γίνονται για έναν σκοπό». Εάν ένα πρόσωπο μπορεί να αναλάβει την ευθύνη γι’ αυτή την κακοτυχία, μπορεί στο τέλος να τιμωρηθεί ή να του καταλογιστούν οι ευθύνες για τη ζημιά. Αν κανένα άτομο δεν μπορεί να απομονωθεί, θα μπορούσε τότε να κατηγορηθεί η κοντινότερη εθνική η θρησκευτική μειονότητα η οποία μπορεί να λιντσαριστεί ή να κατακρεουργηθεί σε ένα πογκρόμ. Εάν κανένας θνητός δεν μπορεί εύλογα να κατηγορηθεί, τότε κάποιος θα μπορούσε να μιλήσει για μάγισσες που θα πρέπει να καούν ή να πνιγούν. Αν ούτε μάγισσες μπορούν αν βρεθούν, ο άνθρωπος αρχίζει να ψάχνει Θεούς που βέβαια δεν μπορούν να τιμωρηθούν αλλά μπορεί ο θυμός τους να καταπραϋνθεί με προσευχές και θυσίες και τότε ακριβώς είναι το σημείο που προκύπτουν άυλες δυνάμεις όπως το κάρμα, η μοίρα, πνευματικά μηνύματα, η κοσμική δικαιοσύνη και άλλοι αμφίβολοι εγγυητές μιας επικίνδυνης άποψης ότι τα πάντα συμβαίνουν για κάποιο λόγο.
Αυτή η εσωτερική ματιά της επιστημονικής επανάστασης και του Διαφωτισμού γνώρισε μεγαλύτερα βάθη μετά την ανακάλυψη της εντροπίας. Όχι μόνο το σύμπαν δε νοιάζεται σχετικά με τις επιθυμίες μας αλλά η φυσική σειρά και τάξη πραγμάτων αποδεικνύει ότι υπάρχουν τόσο πολλοί τρόποι ώστε τα πράγματα να πάνε στραβά απ’ ό,τι να πάνε καλά. Η συνείδηση σχετικά με την αδιαφορία του σύμπαντος βάθυνε ακόμα περισσότερο μετά την κατανόηση της Θεωρίας της Εξέλιξης των Ειδών. Θηρευτές, παράσιτα και παθογόνα μικρόβια συνεχώς προσπαθούν να μας κατασπαράξουν ενώ άλλοι παρασιτικοί οργανισμοί ή οργανισμοί αλλοίωσης (μούχλα, σκουριά, κτλ) κατατρώγουν διαλύοντας τα προσωπικά μας αντικείμενα. Αυτό μπορεί να μας κάνει δυστυχείς αλλά δεν είναι πρόβλημα των μικρο-οργανισμών.
Η φτώχεια επίσης δεν χρειάζεται καμία εξήγηση σε έναν κόσμο που κυβερνάται από την εντροπία και την εξέλιξη. Η φτώχεια είναι η καταρχήν, πρωταρχική και βασική κατάσταση του ανθρώπινου είδους. Η ύλη δεν τακτοποιεί τον εαυτό της σε στέγη ή ρουχισμό με αυτόματο τρόπο ενώ τα έμβια όντα κάνουν ό,τι μπορούν για να αποφύγουν να γίνουν το φαγητό μας. Όπως επισήμανε ο Adam Smith, αυτό που χρειάζεται είναι να εξηγηθεί όχι η φτώχεια, αλλά ο πλούτος.
Οι άνθρωποι ξεκινάμε απαίδευτοι και αμόρφωτοι και ποσοτικοποιούμε τον κόσμο με με χονδροειδείς εκτιμήσεις. Αντιλαμβανόμαστε τα φυσικά πράγματα σαν να είχαν κρυφές ουσίες οι οποίες υπακούουν στους νόμους της μαγείας ή του βουντού παρά στους νόμους της φυσικής και της βιολογίας. Θεωρούμε ότι οι λέξεις και οι σκέψεις μπορούν να εισβάλουν στο φυσικό κόσμο μέσα από προσευχές και κατάρες. Γενικεύουμε με ασήμαντες αφορμές πού προέρχονται κυρίως από τη δική μας προσωπική εμπειρία και στερεότυπα προβάλλοντας τα τυπικά γνωρίσματα μιας ομάδας πάνω σε κάθε άτομο που ανήκει σε αυτή την ομάδα. Βγάζουμε συμπεράσματα από τυχαίες συσχετίσεις. Σκεφτόμαστε ολιστικά σε μαύρο και άσπρο και αντιμετωπίζουμε αφηρημένες έννοιες σαν κάτι χειροπιαστό.
Ωστόσο , παρά τα ελαττώματά της, η ανθρώπινη φύση περιέχει τους σπόρους της δικής της ανάπτυξης αρκεί να μην ακολουθεί τους κανόνες και τους θεσμούς που δρομολογούν τα στενά, εγωιστικά και συντεχνιακά συμφέροντα αλλά θεμελιώδεις ανθρωπιστικές αρχές όπως, ο ελεύθερος λόγος, η κατάργηση της βίας, η συνεργασία, η κοσμοπολίτικη ζωή, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η επιστήμη, η εκπαίδευση, τα μέσα ενημέρωσης, η δημοκρατική διακυβέρνηση, οι διεθνείς οργανισμοί και οι αγορές προϊόντων και αγαθών.
Comments