Πόσο βάσιμη και έγκυρη είναι μια συνήθης πρακτική των ημερών μας, να λαμβάνουμε ως αντιπροσωπευτικό δείγμα μια εξαιρετικά μικρή υποδιαίρεση ενός υπαρκτού γεγονότος και να το ανάγουμε σε κυρίαρχο και ισχυρό κανόνα;
Πόσο αξιόπιστη εικόνα για την πραγματικότητα που μας περιβάλλει δημιουργεί μια δημοσιογραφία που κυνηγά και αναδεικνύει μόνο τις 'κακές' ειδήσεις;
Ζούμε αλήθεια σε ζοφερούς και άθλιους καιρούς, γεμάτους από κοινωνική αδικία, καταπίεση και πόνο;
Αυτά και άλλα πολλά #ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει στο τελευταίο του βιβλίο (2018), Enlightenment Now!, ο ευπώλητος αλλά όχι και τόσο 'εύπεπτος', διακεκριμένος καθηγήτής Γνωστικής Ψυχολογίας στο Harvard, Steven Pinker.
Με αφορμή ακριβώς την εξαιρετικά -όπως πάντα- λεπτομερή και εμπεριστατωμένη εργασία του, ξεκινώ έναν σχετικό κύκλο δημοσιεύσεων με σκοπό να έχω πρόχειρες τις προσωπικές μου #σημειώσεις που κρατώ πάνω στο βιβλίο αλλά και να δώσω αφορμές διαλόγου για ζητήματα που απασχολούν την καθημερινότητα αλλά λίγο ως ελάχιστα συζητιούνται, είτε γιατί η κυρίαρχη τάση θέλει θεάματα και θέματα 'ελαφρά' είτε γιατί ο οδοστρωτήρας της παραπληροφόρησης, του σκοταδισμού και των ψευδών ειδήσεων δεν αφήνει συχνά όρθιο τίποτε στο πέρασμά του.
Προοίμιο
Γράφει ο Pinker:
Τη στιγμή της συγγραφής του βιβλίου, τη χώρα μου κυβερνούν άνθρωποι που έχουν μια σκοτεινή εικόνα για την κατάσταση που επικρατεί: 'μητέρες και παιδιά παγιδευμένα στην φτώχεια... ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αφήνει τους νέους και όμορφους φοιτητές μας στερημένους από κάθε γνώση...και το έγκλημα, και οι συμμορίες και τα ναρκωτικά που έχουν κλέψει τόσες ζωές'. Είμαστε 'αναμφισβήτητα σε πόλεμο που εξαπλώνεται σαν μεταστατικός καρκίνος'. Η ευθύνη για τον εφιάλτη αυτόν μπορεί να αποδοθεί σε κάποια 'παγκόσμια δομή εξουσίας' που έχει διαβρώσει 'τα υποκείμενα πνευματικά και ηθικά θεμέλια του Χριστιανισμού'. (Donald Trump, inaugural speech, 01/20/2017).
Ο Pinker, όπως ευθύς εξαρχής δηλώνει, επιθυμεί να δείξει ότι ιδέες όπως οι παραπάνω, ιδέες που περιβάλλουν με αυξανόμενο ρυθμό την καθημερινότητά μας (άκρατη καταστροφολογία) και η αφετηρία τους συναντάνται τόσο στο αριστερό όσο και στο δεξιό πολιτικό αφήγημα, τόσο στα διανοούμενα όσο και στα λαϊκα τους ακροατήρια, είναι απολύτως μα απολύτως λανθασμένες. Απαισιοδοξία για το πού πηγαίνει ο κόσμος, κυνισμός απέναντι στους σύγχρονους θεσμούς και η ανικανότητα για κάποιους να αντιληφθούν έναν υψηλότερο στόχο και σκοπό σε οτιδήποτε άλλο εκτός από τη θρησκεία.
Σημειώνει:
Θα παρουσιάσω στο βιβλίο μου μια διαφορετική κατανόηση του κόσμου, βασισμένη σε γεγονότα και εμπνευσμένη από τα ιδανικά του Διαφωτισμού: Ορθός Λόγος, επιστήμη, ανθρωπισμός και πρόοδος. Τα ιδανικά του Διαφωτισμού, όπως ευελπιστώ να δείξω, είναι διαχρονικά, ωστόσο ποτέ ξανά δεν έχουν υπάρχει τόσο συναφή και σχετικά με μια εποχή, όσο σήμερα.
Τρεις είναι οι βασικές πηγές του Pinker για την άντληση των αστείρευτων δεδομένων και πινάκων και γραφημάτων που θα χρησιμοποιήσει στο βιβλίο του για να αποδομήσει και να ακυρώσει την καταστροφολογική θέωρηση του κόσμου, που περιγράφηκε πιο πάνω:
Πρόλογος του Πρώτου Μέρους: Διαφωτισμός (Part One: Enlightenment)
Γράφει ο Pinker:
Η Αρχή του Διαφωτισμού ότι μπορούμε να εφαρμόσουμε λογική και ενσυναίσθηση για να ενδυναμώσουμε την άνθηση του ανθρώπινου πολιτισμού, μπορεί να φανεί προφανής, κοινότυπη, παλιομοδίτικη. Έγραψα αυτό το βιβλίο επειδή κατάλαβα ότι δεν είναι. Περισσότερο από ποτέ, τα ιδανικά του Ορθού Λόγου, της επιστήμης, του ανθρωπισμού και της προόδου, χρειάζονται μια αδιαπραγμάτευτη υπεράσπιση. Θεωρούμε δεδομένα και αυτονότητα τα δώρα του Διαφωτισμού: νεογέννητα που θα ζήσουν πάνω από 8 δεκαετίες, αγορές πλημμυρισμένες από τροφή, καθαρό νερό που εμφανίζεται με το πάτημα ενός κουμπιού και απορρίμματα που εξαφανίζονται με το πάτημα ενός άλλου, χάπια που εξαφανίζουν επίπονες μολύνσεις, γιοι που δεν θα σταλούν στον πόλεμο, κόρες που μπορούν να περπατούν στους δρόμους με ασφάλεια, κριτές των ισχυρών που δεν φυλακίζονται ή πυροβολούνται, όλου του κόσμου η γνώση κι ο πολιτισμός διαθέσιμα στην τσέπη του πουκαμίσου μας.
Τα ιδανικά του Διαφωτισμού είναι προϊόντα της ανθρώπινης λογικής αλλά πάντα μάχονται με άλλα 'ρεύματα' της ανθρώπινης φύσης: πίστη στη φυλή, τυφλή υπακοή στην εξουσία, μαγεία, η απόδοση της κακοδαιμονίας μας στους κακοποιούς. Η δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα είδε την άνοδο πολιτικών ρευμάτων που περιγράφουν τις χώρες τους σα να σέρνονται από κακόβουλες φατρίες μέσα σε μια βορβορώδη δυστοπία και ότι δήθεν για να σωθούν, χρειάζονται έναν ηγέτη που θα τις τραβήξει 'προς τα πίσω' για να τις κάνει 'μεγάλες και πάλι'. Αυτού του είδους τα πολιτικά κινήματα ενθαρρύνονται και από ένα αφήγημα που ξεκινά από τους πιο φανατικούς τους αντιπάλους, σύμφωνα με το οποίο οι σύγχρονοι θεσμοί έχουν όλοι αποτύχει και έτσι κάθε όψη της ζωής βυθίζεται σε μια ολοένα και βαθύτερη κρίση. Έτσι, δημιουργούνται δύο όψεις μιας μακάβριας συμφωνίας κατά την οποία, η διάλυση αυτών των θεσμών είναι μονόδρομος για να γίνει ο κόσμος μας ένα καλύτερο μέρος. Και είναι φυσικά πολύ πιο δύσκολο να βρει κανείς μια θετική, αισιόδοξη άποψη που τοποθετεί τα προβλήματα του κόσμου σε ένα υπόβαθρο προόδου, το οποίο πρέπει πρώτα να χτίσουμε για να λύσουμε εν συνεχεία τα προβλήματα αυτά, σε αυτή τη βάση.
Ολοκληρώντας τον πρόλογο στο Πρώτο Μέρος, ο Pinker σημειώνει:
Αυτό το βιβλίο είναι η προσπάθειά μου να δηλώσω εκ νέου τα ιδανικά του Διαφωτισμού στη γλώσσα και τις έννοιες του 21ου αιώνα. Θα ξεδιπλώσω στην αρχή ένα πλαίσιο για την κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης που θα στηρίζεται στην επιστήμη - ποιοι είμαστε, από πού ήρθαμε, ποιες είναι οι προκλήσεις μπροστά μας και πώς μπορούμε να ανταποκριθούμε σε αυτές. Για να το πετύχω αυτό, θα χρησιμοποιήσω ένα εργαλείο που είναι τόσο χαρακτηριστικό του 21ου αιώνα: δεδομένα. Τα δεδομένα αυτά θα δείξουν ότι ο Διαφωτισμός δεν ήταν μια αφελής προσπάθεια και ότι πραγματικά δούλεψε. Είναι ένας θρίαμβος που ποτέ δεν τον τραγούδησε κανείς με τις αιτίες που οδήγησαν σε αυτόν (Ορθός Λόγος, επιστήμη, ανθρωπισμός, πρόοδος) απολύτως υποτιμημένες. Τα ιδανικά αυτά, αντί σήμερα να αποτελούν βάση συνεννόησης και συνεργασίας των κοινωνιών, αντιμετωπίζονται από τον διανοούμενο κόσμο με αδιαφορία, σκεπτικισμό, ακόμα και περιφρόνηση. Αν όμως τα ιδανικά αυτά εκτιμηθούν στο πραγματικό τους μέγεθος, αυτό πιστεύω και θα υποστηρίξω εγώ, τότε είναι πραγματικά συγκλονιστικά, πηγή έμπνευσης, ευγενή - εν τέλει ένας λόγος για να ζει κανείς.
Comments